“Κι όμως, η νέα ατομικότητα δεν είναι συντηρητική”
13/12/2003

Την «ταυτότητα μιας νέας κοινωνικής ομάδας, των ανθρώπων που επιλέγουν να ζήσουν μόνοι τους» αναλύει το άρθρο του Διευθύνοντα Συμβούλου της Metron Analysis κ. Στράτου Φαναρά στην εφημερίδα «ΗΜΕΡΗΣΙΑ», στο φύλο του Σαββατοκύριακου 13-14/12/2003. Το άρθρο δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Κι όμως, η νέα ατομικότητα δεν είναι συντηρητική».

«Κι όμως, η νέα ατομικότητα δεν είναι συντηρητική»
του Στράτου Φαναρά

Ένας νέος κόσμος, αναζητά τις δικές του αξίες…

Σε λίγους μήνες, μέχρι το καλοκαίρι, θα πάρει υπόσταση η Ευρώπη των 25 και των 450 εκατομμυρίων πολιτών. Τις ώρες αυτές, κρίνεται αν από αύριο θα διαθέτει η Ευρώπη των 25 συνταγματική συνθήκη ή όχι. Η Ευρώπη των 25, μπορεί να είναι το νέο συλλογικό μας όχημα για τον 21ο αιώνα, το συλλογικό όχημα μιας νέας εποχής, με νέους κινδύνους και ευκαιρίες και κυρίως με νέες αξίες και νέο τρόπο κοινωνικής οργάνωσης.

ας αρχίσουμε να τον κατανοούμε και να προετοιμαζόμαστε.

Μία μελέτη της Eurostat [Statistics in focus: Trends in households in the European Union: 1995-2025], που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, αποκαλύπτει ότι σήμερα στην Ευρώπη των 15, περίπου 50 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ζουν μόνοι τους (σε μονοπρόσωπα νοικοκυριά). Το 1961, ο αριθμός αυτός περιοριζόταν μόλις στα 14 εκατομμύρια. Η τάση προβλέπεται ότι θα συνεχιστεί και στις επόμενες δεκαετίες. Σύμφωνα με ένα από τα πιθανά σενάρια, το 2025 περίπου 70 εκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν μόνοι τους.

Η Ευρώπη του 21ου αιώνα, σίγουρα θα είναι διαφορετική από αυτή που γνωρίσαμε μέχρι σήμερα.
Τι είναι αυτό που οδηγεί σ’ αυτή τη ραγδαία αλλαγή στη σύνθεση των νοικοκυριών; Είναι η αυξανόμενη επιλογή των νέων (και ειδικά των νέων ανδρών) να ζουν μόνοι τους. Κάθε χρόνο, δίπλα στους ηλικιωμένους ανθρώπους που χάνουν το σύντροφό τους και εξ ανάγκης ζουν πλέον μόνοι τους, προστίθενται εκατοντάδες χιλιάδες καινούργια νοικοκυριά, νέων ανθρώπων ηλικίας 18 έως 34 ετών, που επιλέγουν να ζήσουν μόνοι τους.

Αν και στις Μεσογειακές χώρες της Ευρώπης, η ένταση της ατομικής διαβίωσης δεν είναι τόσο ισχυρή όσο στη Β. Ευρώπη, τα στοιχεία από την έρευνα Metron Forum του Νοεμβρίου 2003, που παρουσιάζουμε στο διάγραμμα που ακολουθεί, αποτυπώνουν την ίδια τάση και στην Ελλάδα

Μέχρι την ηλικία των 54 ετών, η πλειοψηφία όσων ζουν μόνοι είναι άνδρες, ενώ από την ηλικία των 55 ετών και άνω η πλειοψηφία είναι γυναίκες οι οποίες ζουν μόνες τους κυρίως λόγω της απώλειας των συζύγων τους. Το φαινόμενο εμφανίζει τις υψηλότερες τιμές του μεταξύ των ανδρών ηλικίας 18-24 όπου περίπου ένας στους πέντε ζει μόνος του και μεταξύ των γυναικών ηλικίας άνω των 65 (39% ζουν μόνες τους).

Αν λοιπόν η μοναξιά, ήταν ένα από τα κοινωνικά προβλήματα που ανέδειξε ο 20ος αιώνας στην Ευρώπη, ο 21ος σημαδεύεται από την αυξανόμενη επιρροή της ατομικότητας.
Η ατομική διαβίωση είναι σήμερα για εκατομμύρια ανθρώπους επιλογή, δεν είναι αναγκαστική μοναξιά. Αυτή η επιλογή διαμορφώνει μια νέα κοινωνική ομάδα, ας την ονομάσουμε για λόγους συνεννόησης, κοινωνική ομάδα «συνειδητής» ατομικής διαβίωσης (συμπεριλαμβάνοντας όσους ζουν μόνοι μέχρι και την ηλικία των 54 ετών).

Οι επιπτώσεις αυτής της επιλογής διαβίωσης είναι πολύπλευρες.

• δημιουργούνται νέα καταναλωτικά πρότυπα (ένα νοικοκυριό υποστηρίζεται οικονομικά από ένα άτομο, αλλάζει ο τύπος και το μέγεθος της κατοικίας, αλλάζουν οι διατροφικές συνήθειες κλπ.)

• αλλάζουν οι κανόνες και οι τρόποι επικοινωνίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα, το ποσοστό διείσδυσης του Internet στην ομάδα «συνειδητής» ατομικής διαβίωσης φτάνει το 56%, ενώ στον υπόλοιπο πληθυσμό περιορίζεται μόλις στο 16%

• αλλάζουν οι απαιτήσεις από το κοινωνικό κράτος, κυρίως λόγω της αλλαγής της σύνθεσης της οικογένειας, και

• κυρίως ανατέλλουν νέοι θεσμοί οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων, ενισχύεται η υπογεννητικότητα (ή η γεννητικότητα εκτός του θεσμού της οικογένειας) και αλλάζουν τα αξιακά πρότυπα. Παράδειγμα η «αξία» της Θρησκείας. Στην ομάδα ατομικής διαβίωσης περιορίζεται στο 62%, ενώ στον υπόλοιπο πληθυσμό φθάνει στο 78%.

«Ο κόσμος αλλάζει» και είναι πια καιρός να πάψουμε να θεωρούμε ότι η έκφραση αυτή δεν είναι παρά ένα ακόμη κλισέ που προστίθεται στα τόσα άλλα. Είναι καιρός να σταματήσουμε να «ξορκίζουμε» το νέο κόσμο. Δεν ωφελεί. Αντίθετα θα ήταν χρήσιμο, να δουν οι διανοούμενοι και κυρίως το πολιτικό σύστημα, ποιες είναι οι αναγκαίες πολιτικές και ιδεολογικές αναπροσαρμογές που απαιτεί το μέλλον.

Ειδικότερα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, αν θέλουν να διατηρήσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ευρώπη που έρχεται, πρέπει να αντιληφθούν την αξία της ατομικότητας στο σύγχρονο κόσμο και να την συνδέσουν με συλλογικούς κοινωνικούς στόχους. Το πρώτο βήμα που οφείλουν να κάνουν, είναι να αναγνωρίσουν ότι αυτή η νέα ατομικότητα δεν είναι εξ ορισμού μία «συντηρητική» υπόθεση, όπως πιστεύουν μέχρι σήμερα. Τα στοιχεία του προηγούμενου Πίνακα για ορισμένες αξίες, νομίζω ότι μάλλον το αντίθετο θεμελιώνουν.

Στον 21ο αιώνα, ορισμένες από τις παλιές βεβαιότητες της Αριστεράς, δεν είναι παρά ένα ασφαλές διαβατήριο ιδεολογικού και πολιτικού παροπλισμού. Και δυστυχώς η εναλλακτική λύση, η θεοποίηση των κοινωνικών αυτοματισμών, δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να πορευθούμε στο μέλλον όπως έχει αποδείξει και το παρελθόν…

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΗΜΕΡΗΣΙΑ» το Σαββατοκύριακο 13-14/12/2003.

00